Nghe gì, thấy gì

Sáng nay, mời các bạn cùng đọc lại bài viết này. Ai hiểu được thì sẽ có sự an trong tâm, nôm na là “tâm bất biến giữa dòng đời vạn biến”. Ai nói gì thì nói, ai tác động gì kệ, dù cha mẹ chồng vợ con cái gì tác động mình vẫn duy trì quan điểm “đời cua cua máy, đời cáy cáy đào”, mỗi người là một cá thể độc lập, yêu thương nhưng không ràng buộc, không hy sinh và bắt phải trả ơn. Vậy mới văn minh và mới không đau khổ.

Nhất là với con cái, hãy giúp con cháu mình có được một nền giáo dục tốt nhất mình có thể có cho đến năm 18 tuổi, sau đó, các bạn trẻ HOÀN TOÀN tự do chọn lựa, học tiếp nghề nào đó hoặc đi làm ngay cũng được. Tuyệt đối không để lại tiền bạc trừ những đứa trẻ bị khiếm khuyết, không lành lặn về thể chất và trí tuệ, còn lại, một người bình thường phải tự kiếm ăn, tự tích luỹ.

Với các bạn trẻ, phải hiểu một điều là: Tiền tự mình làm ra thì mới có thể giữ được. “Của cho là của nợ”, mình là con cái cũng lập tức từ chối, không dây vào nợ với ai hết, cha mẹ làm cha mẹ hưởng, đó là của họ, không phải của mình. Mình làm cật lực, dư dả cho bản thân mình hưởng thụ và giúp đỡ người khác. Mình tâm niệm 1 điểm rằng, mình CHỈ cho đi, chứ KHÔNG lấy vào, tuyệt đối không xin xỏ. Xin là khổ nhục.

Ai thoát được lời nguyền Á châu?

Ở các nước Á Đông, hiện tượng người thân ra toà để tranh chấp quyền lợi kinh tế rất phổ biến. Gia tộc nào càng giàu có, càng đông con thì cuộc chiến này càng khốc liệt. Không ai ngờ có 1 ngày, vợ chồng chung giường, cha con anh em chung mâm cơm đứng tranh cãi trước bàn dân thiên hạ về tiền bạc. Phương Tây cũng có nhưng ít, chủ yếu là các hoàng gia, nơi văn hoá gia tộc còn nặng nề. Còn ở châu Á thì rất phổ biến, nên các nhà xã hội học gọi đây là “lời nguyền Á châu” (The Asia’s Curse).

Chúng ta đừng tưởng họ không có nhận thức tốt. Hầu như con cái những gia đình này đều được ăn học ở những trường tốt nhất, những thầy giỏi nhất, có bằng cấp học hàm học vị cao. Thế nhưng sự thực luôn cay đắng, con cái hiếm mà thương yêu nhau sau khi cha mẹ qua đời. Những gia đình sở hữu Chaebol lớn ở Hàn Quốc, hay các tập đoàn ở Trung Quốc, HK, Đài Loan, các tỷ phú ở Philippines, Thái Lan, Ấn Độ…cuối đời đều có hiện tượng này, kể cả những đứa con của Lý Quang Diệu, dù người cha tài giỏi dạy dỗ rất nghiêm khắc, nhưng 3 đứa con thành đạt của ông Lý vẫn sáng sáng lên báo Singapore chửi nhau. Nhà nghèo cũng vậy chứ chẳng phải nhà giàu. Chỉ vài người thoát được “lời nguyền Á châu”, căn nguyên bắt nguồn từ văn hoá gia tộc, can thiệp cá nhân, ràng buộc đời nhau và mù quáng trong việc để lại tài sản cho con cái dưới danh nghĩa trách nhiệm, tình thương.

Văn hoá gia tộc ở phương Đông có biểu tượng là ba ông “phước lộc thọ”. Ông phước (phúc) là hình ảnh ông già có con đàn cháu đống, nên nhiều gia đình ở châu Á tìm cách sinh nhiều con để có phước. Còn nhỏ, anh em nào cũng thương yêu nhau, cho đến khi lập gia đình. Khi cha mẹ mất, mâu thuẫn về quyền lợi thừa kế, và chuyển qua ghét nhau hơn cả người ngoài. Các hoàng tử, công chúa, vương phi…ngày xưa tự hãm hại nhau chủ yếu, tranh quyền để đoạt lợi. Các ông vua châu Á chết do người thân bức tử nhiều hơn giặc ngoại xâm giết. Hầu như mọi giá trị đạo đức, lời dạy bảo, nếp nhà gì đó…đều không thể thắng nổi lòng tham. Nhiều người nghĩ là mình kiểm soát được chữ THAM, mình sẽ dạy con cái mình thế này thế kia nhưng thực tế mới biết. Thích đẻ nhiều con để có phước, xong thì trăn trối ngậm ngùi trong quan tài vì “cha chung không ai khóc”. Con đàn cháu đống, mỗi người 10 ý, trong đám tang thường cãi nhau nên cứ tang gia là có “bối rối”.

Cạnh nhà mình, vợ chồng bác Bảy là nhà giáo đạo đức, luôn dạy bảo 2 đứa con phải yêu thương nhau, ngoan ngoãn, tử tế. Bác Bảy chia miếng đất nhỏ xíu làm 2 cho 2 đứa, nhưng 2 người con nghĩ là chia không công bằng, miếng bên ngoài mặt tiền giá trị cao hơn, công nuôi cha nuôi mẹ phải hơn, rồi gia cảnh thế này thế kia nên phải hơn. Hai bà vợ xúi vô “đi đòi quyền lợi”, nhà cạnh nhau mà anh em thuê giang hồ dằn mặt. Vợ chồng bác Bảy ngày nào cũng buồn bã cho đến khi mất. Mất rồi mà 2 người con vẫn còn hận cha mẹ vì vụ chia đất không công bằng. Tối là nhà này mở karaoke loa to cho nhà kia mất ngủ. Bên này ca bài ‘Lòng mẹ bao la như biển Thái Bình” thì nhà kia “tình cha ấm áp, như vầng thái dương…”.

Cũng vì cái văn hoá gia tộc quá nặng, nên SỰ THAM (lấy vào) cũng là tha về cho vợ cho con. Sự ích kỷ của người Châu Á khiến rất ít người có tình thương với tha nhân. Cũng vì văn hoá gia tộc mà mới đẻ ra mấy cái văn hoá tào lao như “tru di tam tộc, cửu tộc” trong khi cái đúng là “ai làm người đó chịu trách nhiệm cá nhân”, hay “cha ăn mặn con khát nước”. Ổng ăn mặn ổng bị bệnh thận ráng chịu chứ mắc mớ gì tui phải khát nước, 2 cá nhân độc lập mà. Ông chồng hiếp dâm giết người lừa đảo thì bỏ tù ổng chứ mắc mớ gì chửi vợ con ổng, họ có vi phạm pháp luật đâu. Ông ấy làm việc tốt thì bản thân ông ấy được hưởng, chứ sao con ông ấy được khen hoặc ưu tiên? Liên quan gì? Ai có công, người đó hưởng, không cho hưởng ké chỉ vì là thân nhân. Ai có tội người đó chịu, không phải chịu tội thay. Một xã hội đúng phải vận hành như vậy.

Người phương Tây trước kia cũng thế. Nhưng cỡ 100 năm trở lại đây họ giải quyết vấn đề này bằng cách giáo dục tính tự lập, tự chịu trách nhiệm cá nhân, và đặc biệt là về lòng yêu thương người khác. Xuyên suốt sách giáo khoa là các bài đọc về lòng nhân ái, lòng bác ái. Người phương Tây giàu có thường có quỹ từ thiện, ngoài lòng bác ái và xây dựng thương hiệu cá nhân, cũng một phần vì tránh bớt thuế (thu nhập, thừa kế, hôn nhân) để toàn quyền sử dụng số tiền đó trong việc làm thiện nguyện theo ý mình.

Nhiều doanh nghiệp phương Tây, ông chủ khi mất đi sẽ di chúc đưa toàn bộ cổ phiếu của họ vào quỹ tín thác (trust fund), quỹ này sẽ nắm giữ cổ phần chủ yếu trong doanh nghiệp, đảm bảo không ai có thể lái doanh nghiệp theo con đường khác. Quỹ này sẽ trích 1 tỷ lệ rất lớn lợi nhuận (có khi lên tới 30-50%) vào việc đầu tư cho xã hội ở các vùng sâu vùng xa. Làm từ thiện chuyên nghiệp, có đầy đủ mọi phòng ban, lên kế hoạch làm việc, nhân sự lương cả chục ngàn đô hẳn hoi chứ không phải hứng lên đi cho vài tỷ (bán lô đất lãi ngàn tỷ cho 5 tỷ bố thí) hoặc đi tài trợ mà ầm ĩ theo phong trào như ở các nước châu Á.

Các tỷ phú châu Á có hiểu biết tầm nhìn dài hạn như Bành Dư Niên, hay diễn viên Châu Nhuận Phát (2 ông này không cho gia tộc đồng nào, chuyển hết vào quỹ từ thiện),…nên cuộc sống về già khá ung dung, nhàn hạ, tiêu dao, thần tiên, hạnh phúc. Bành tiên sinh từng nói, ông “đã làm hết sức mình trong đời để thể hiện là khả năng của mình tới đâu, lập được bao nhiêu nhà máy xí nghiệp, tổng số tiền kiếm được là bao nhiêu….rồi thành quỹ từ thiện mang tên mình, phụng sự cho nhân loại. Con cái, nếu nó giỏi, thì tự nó làm lại mọi thứ từ đầu, giỏi thì cần gì số tiền này. Nếu nó dở, cho bao nhiêu nó cũng làm mất”. Cuối cùng, ông nói với con cái là “ông chỉ cho chúng cơ hội chào đời, nuôi dưỡng đến năm 18 tuổi, rồi, muốn làm gì, đi đâu thì tuỳ, tự chịu trách nhiệm với xã hội”. Con ông có đứa trai ông muốn vào làm tập đoàn lớn nhất và ông là người có cổ phần chi phối ở đó, ông từ chối, bảo “nếu con thích thì hãy tự đi thi vào làm như mọi người. Nếu cha giúp thì con bị mặc định là người bất tài, vào đấy cũng sẽ không được mọi người nể phục, công danh còn khó hơn”. Vì suy nghĩ đó mà ông thoát được lời nguyền Á Châu, sống hạnh phúc về già, con cái tiếp tục có động lực làm việc và có thành tựu. Lúc ông quyết định việc này, làn sóng chỉ trích ông dữ dội, bảo là “đồ điên, cho con không cho đi cho người ngoài”, vợ con người nhà ông phản đối vì mất quyền lợi, nhưng ông Bành vẫn kiên quyết làm theo ý mình, và giờ đây mọi thứ đều ổn. May mà không ỷ lại tiền bạc của cha, nên con cái ông thành đạt và bay cao hơn.

Thừa kế và sự ỷ lại sẽ giết chết mọi nỗ lực của người trẻ.

Có lần Nguyễn Du gặp một cô gái tên Cúc, có nhan sắc và giỏi thơ nhạc hoạ, Cúc lớn tuổi rồi mà vẫn chưa chồng, nên ông ghẹo "Trăm hoa đua nở mùa xuân. Cớ sao cúc lại muộn màng về thu". Ngay lập tức, cô Cúc đáp "Cũng vì tham chút nhuỵ vàng. Cho nên Cúc phải muộn màng về thu". Nguyễn Du im lặng, vì cô gái đã dùng "một chút tham" để giải thích hiện tượng hoa cúc nở vào mùa thu và cũng giải thích cho chính mình. Tham dường như là một đề tài quá lớn cho nhân loại. Theo từ điển thì tham có nghĩa là "muốn có thêm", như tham tiền, tham sắc, tham quyền, tham danh, tham lợi, tham ăn,... Người ta xem "tham" là chân ga để đẩy chiếc xe đi, không có nó, xe không chạy được. Nhưng cũng có một cái chân phanh (chân thắng) để hãm bớt, nếu không sẽ gây tai nạn. Những người ngã ngựa trong nhân loại xưa nay, đều bỏ quên chân phanh này. 

Nguyễn Công Trứ là một trí thức tài năng bậc nhất của lịch sử Việt, gắn liền với những bài thơ chí lớn ngút ngàn và những lần khai hoang lấn biển, lập nên những huyện rộng lớn như Tiền Hải (tỉnh Thái Bình) hay Kim Sơn (tỉnh Ninh Bình), những lần công tác ở An Giang hay Quảng Ngãi hay Thừa Thiên Huế, một đời lên voi xuống chó, những lúc hiển hách nhất và những lúc tủi nhục nhất đều nếm trải. Ông viết "Thế thái nhân tình gớm chết thay. Lạt nồng trông chiếc túi vơi đầy. Hễ không điều lợi, khôn thành dại. Ðã có đồng tiền, dở cũng hay!". Ông viết "10 ông đáo tụng đình (tức liên quan pháp luật) thì 8 ông tham tiền, một ông tham sắc, một ông tham danh", nên ông đã từ bỏ tất cả, về quê, cưỡi bò vàng đeo lục lạc, ngất ngưỡng rong chơi mỗi chiều. Quan hệ người-người tan vỡ, cũng đại đa số là do tham. 

“Dò sông dò biển dễ dò, nào ai lấy thước để đo lòng người“. Nhưng thử lấy tiền ra đo, một số lòng người đo được bằng tiền. Nhiều người có thể giữ mình ở mức vài ba triệu, nhưng có thể thay đổi trước vài ba tỷ. Nhưng cũng có kẻ trước tiền bạc không hề gục ngã, vẫn giữ vững giá trị và bản lĩnh của mình. Tiền bạc là chủ đề rất khó, nên các bạn trẻ cần chuẩn bị một thái độ ứng xử phù hợp để có thể bắt nó làm nô lệ, làm phương tiện để mình đạt được mission của cuộc đời. Nếu không, nó sẽ trở thành ông chủ, sai khiến mình, khiến mình khổ miết. Rồi lúc chết đi, mới giở nắp quan tài thều thào nói lời cuối, rằng “ngày xưa tui biết tiền chết không mang theo được như vầy thì tui đã khác. Nói xong đóng nắp quan tài lại rồi chết” (trích tác phẩm “một cái chết dễ thương”-TnBS xuất bản năm 2016).

Mình có một người bạn học chung cấp 1, sau đó chuyển trường. Bẵng bao năm mất liên lạc, bạn ấy tự tìm đến. Lúc đó mình vừa mở công ty. Bạn đến kể chuyện hoàn cảnh phải nghỉ học ra sao. Mình giữ lại nhà chơi, 3 ngày đãi tiệc nhỏ, 5 ngày đãi tiệc lớn, hướng dẫn và cho bạn làm thủ quỹ công ty. Mình đi cả ngày, có một người thân tín quen biết từ lâu giữ tiền giùm thì cũng yên tâm. Đi thu tiền khách hàng, lần nào cũng bình thường, vài ba triệu, bạn đem về đầy đủ. Có lần bạn thu 50 triệu, chiều đó mọi người trong công ty ngồi đợi mãi. Rồi bạn về rất khuya, bảo là bị rớt mất lúc đổ xăng, thề thốt khóc lóc um sùm, viết giấy cam kết sẽ trả lại, và tới giờ không liên hệ lại. Mình mất ngủ cả mấy đêm cân nhắc cách giải quyết, vì biết bạn dùng số tiền đó để đổi lấy xe tay ga bạn hằng ao ước. Cuối cùng thì mình quyết định không làm lớn chuyện, nhắn tin bỏ qua cho bạn ấy luôn, vì giá trị của bạn ấy chỉ là 50 triệu. Đúng mức giá ấy, bạn đã bán mình. May mắn là mình chỉ mất 50 triệu chứ sau này doanh thu công ty lên mấy trăm tỷ, không biết ra sao. Lòng thì rất buồn vì mất bạn hơn là mất tiền, vì tiền thì kiếm lại được dễ hơn. 

Lúc thành lập 30 nhóm tình nguyện "thu mua nông sản miền núi, tập kinh doanh, lãi dùng mua áo ấm cho trẻ em vùng cao", có nhiều chuyện rất vui, vì lòi ra bản chất của rất nhiều người. Có bạn đến với chương trình với tâm rất sáng, vài triệu tiền lãi thì nộp vô nhóm ngay, nhưng thấy lãi 20 triệu trong 1 tuần thì nghĩ khác, vội vã rời nhóm để tự kinh doanh, tự kiếm lợi cho cá nhân mình ngay chứ ngu gì. Có nhóm say tiền nên ban tổ chức nói gì cũng không nghe, yêu cầu công khai tài chính là phớt lờ. Có nhóm kiếm được vài ba chục triệu thì tự ý “cho mỗi bạn 1 cặp vé về quê ăn tết, vì tiền này là công sức của chung”, "ít ra cũng có lợi đôi chút thay vì bỏ tiền túi". Có bạn thì lấy tiền nhận mua nho giùm rồi không chuyển hàng khiến nhóm kia khóc lóc. Dù các hiện tượng này chỉ là cá biệt trong 400 tình nguyện viên vô cùng tử tế, nhưng mới thấy, đụng tới tiền bạc, kẻ kém bản lĩnh chắc chắn thay đổi. Dù hôm trước nghe chuyện, người này sẽ phê bình người kia, nhưng đến khi có chút tiền trong tay, chính mình lại hành xử khác. 

Hàng chục lần cho ai đó mượn tiền, dù chỉ vài ba chục triệu, mình gọi lại thì không nghe máy, nhắn tin không trả lời, một đi không trở lại như dũng sĩ Kinh Kha qua sông Dịch Thủy. Cho mượn thì biết trước là đã mất, nên mình chuẩn bị tinh thần, không bị sốc gì cả. Và may mà mình sản xuất nấm rơm cũng có tiền, nấm rơm cứ tưới nước là “mọc lên như nấm”, chứ làm ăn khó thì cũng đã lao tới nhà chúng nó, sống mái một phen vì cục tiền kia. Sẽ xõa tóc rũ rượi trước thềm, lừng lững vô nhà, mắt trừng trừng đỏ lòm, miệng gầm gừ sùi bọt mép, sẽ ‘you will know my hand’ ngay. Từ đó, ai nhắn tin mượn tiền thì mình đều nói Yes, nhưng cho luôn, ví dụ bạn mượn 100 triệu thì cho quách nó 50 triệu, để giữ tình bạn, chứ mượn xong thì vừa mất tiền, vừa mất bạn. 

Nhiều người nói “nếu tôi trúng số độc đắc, tôi sẽ mua cái này cái kia cho người nghèo..” thì thực tế tới lúc đó mới biết được. Phần lớn lúc trúng xong sẽ suy nghĩ “nó nghèo kệ nó, tiền này của mình” nên sẽ dùng mua nhà mua cửa, đổi xe, đi du lịch,..những cái lợi cho bản thân mình thôi. Có người nói, nếu tôi thành tỷ phú, tôi sẽ vẫn là tôi…thì chỉ khi nào giàu có mới biết được có đúng hay không. Vì nhận thức, suy nghĩ và hành động SẼ THAY ĐỔI khi có tiền trong tay.

Mình có một chị bạn thân, chị có căn nhà ông bà để lại nhưng bị mất hết giấy tờ, giờ muốn có sổ hồng để bán phải truy lục rất khó, chồng chéo mấy chục người thừa kế ở nước ngoài phải từ chối tài sản thông qua hợp pháp hoá lãnh sự nên chị nghĩ chắc không bao giờ được. Chị thuê một ông luật sư, nói anh giúp em, em mà có căn nhà này coi như món tiền trên trời rơi xuống, em sẽ chia cho anh 1/3. Ông luật sư làm 2 năm mới xong giấy tờ. Có sổ hồng trong tay, có người trả giá căn nhà 300 tỷ nên chị thấy tiếc. Gặp mình, chị kể ối cái này dễ ẹt, chị tự làm cũng được, hồi đó chị ngu quá nên mới nhờ luật sư, trường hợp này dễ mà ông luật sư không nói. Chị chỉ đồng ý cho 100 triệu thôi. Ông luật sư này đâm đơn, thắng kiện vì văn tự rõ ràng. Chị gần như hoá điên, lảm nhảm cả ngày, dù ĐƯỢC 200 tỷ trong tay nhưng chị chẳng quan tâm vì mãi nghĩ đến việc đã MẤT 100 tỷ. “Đồng tiền đi liền khúc ruột“, cứ chiều chiều, chị kêu tài xế đánh xe Audi A8 chở chị ra bờ sông, vừa ngồi ăn mắc-ca vừa xoã tóc ngồi khóc đến sưng mắt. Khi hoàng hôn buông tím ngắt trên dòng sông, khi bìm bịp lẻ bạn kêu khắc khoải đến nao lòng, thì chị mới trở về biệt thự, chong đèn trả thù ông luật sư. Chị đã rửa hình của ông ấy ra, soi đèn led, lấy kim chọt, kiểu ếm bùa. Tối chị lấy kim chọt miệng thì sáng mai ông luật sư thức dậy, thấy miệng sưng vù. Tối chị chọt bụng thì ông luật sư đau bụng, chị chọt chân thì ông ấy bị đau chân, có bữa không biết chị chọt chỗ nào mà ông luật sư chỉ còn mạnh toán hoá, còn sinh lý thì yếu thôi là yếu.