Nghe gì, thấy gì

1. Trong một giai đoạn lịch sử, sẽ xuất hiện những nhân vật có cá tính cực mạnh, chí cực lớn, đưa nền kinh tế đất nước đó lên 1 tầm cao, người ta gọi nhà tư bản dân tộc, trên mức doanh nhân. Thiếu họ, đất nước đó sẽ mãi trong bẫy thu nhập trung bình. Nước nào càng nhiều người có tầm vóc lớn thì nước đó càng nhanh chóng phát triển về kinh tế, kéo theo xã hội phát triển văn minh.

Ở châu Á trong lịch sử cận đại, chỉ có vài dân tộc có được điều này là Nhật, Hàn, Trung-Đài-Hongkong, Singapore, Qatar, UAE, Israel, Brunei, Malaysia. Các nước còn lại thoát nghèo được nhưng mãi không giàu. Bỏ xe đạp qua xe máy thì dễ, nhưng bỏ xe máy lên xe hơi thì chỉ một tỷ lệ nhỏ trong dân chúng thôi.

Nguyên nhân là do người an phận và nghĩ nhỏ ở các nước này quá đông, cùng nhau trò chuyện mỗi ngày những cái lặt vặt là kéo nhau xuống. Mọi thứ bắt nguồn từ văn hoá, đa phần xuất phát từ nông dân nghèo mấy ngàn năm nên cũng khó thay đổi đầu óc một sớm một chiều. Cha mẹ ông bà hướng dẫn con cháu họ nghĩ nhỏ, thầy cô cũng đào tạo theo hướng nghĩ nhỏ, an toàn, ăn chắc mặc bền (vì bản thân họ cũng thế). ĐH thì đào tạo theo hướng xin việc hoặc mưu sinh qua ngày nên khó đào tạo ra nhóm các nhà tư bản dân tộc như các nước đã tạo ra kỳ tích. Ví dụ như ở Philippines, khi đi học, thầy cô dạy “học tiếng Anh thật tốt vào để xin qua Mỹ qua Úc qua Canada làm, nếu không qua nổi mấy nước đó thì đi xin việc ở các nước khác, bản thân tôi (giáo viên, giáo sư) cũng dở nên phải ở đây, chứ có cơ hội là đi liền”. Cha mẹ ông bà không khuyến khích con mình đứng ra sản xuất kinh doanh gì, vì “nhức đầu mệt mỏi” (trừ cộng đồng người Hoa). Các trường dạy tiếng Anh ở Philippines nhiều nhưng chẳng có người gốc Phi nào là chủ cả, toàn là người từ Hàn, Nhật, Trung, Đài, Úc….sang mở. Nền giáo dục Phi (nhà trường lẫn gia đình) đều hướng đến việc đào tạo ra ca sĩ, giúp việc, thầy giáo tiếng Anh, y tá, công nhân,….để xuất khẩu lao động khắp thế giới, mỗi năm gửi về dăm ba chục tỷ đô la Mỹ mà đã cho là lớn lắm. Nguồn thu từ xuất khẩu lao động không bền vững vì họ không ưng là đuổi về nước, cá nằm trên thớt. Dân chúng thì mỗi việc dồn về vùng Metro Manila để kiếm việc làm, khiến giao thông khu này tắc nghẽn.

Ngược lại, giáo dục Hàn hay Israel thì hướng đến việc tạo ra các ông chủ bà chủ, họ nhập khẩu lao động từ các nước khác về, giao việc để tạo ra trăm tỷ, ngàn tỷ đô la cho nước họ. Cùng xuất phát điểm nghèo như nhau vào thập niên 50, cùng mở cửa thị trường tự do và là đồng minh thân thiết của châu Âu, Hoa Kỳ, nhưng Hàn Quốc (dân số 51 triệu) có tổng tài sản 1700 tỷ đô (GDP 2018) so với vỏn vẹn có 330 tỷ đô la Mỹ của 110 triệu người Philippines. Rất nhiều tập đoàn nhà máy Hàn Quốc ở Philippines và rất nhiều người Philippines đang làm thuê ở Hàn Quốc còn người Hàn Quốc thì làm chủ ở Philippines. Cốt lõi của sự phát triển kinh tế là do con người.

Nhà tư bản dân tộc là một khái niệm rất hay, nếu bạn trẻ nào có đầu óc tốt, có cá tính mạnh, có chí lớn…thì có thể mơ đến. Làm lớn để phụng sự quê hương, giúp đỡ muôn người (chứ không chỉ đem lại lợi ích cho cá nhân mình, gia đình mình) thì mới được gọi danh xưng này. Họ phải bỏ cái tôi cá nhân và đầu óc vặt vãnh để có thể làm cùng nhau. Không cổ phần, hùn vốn hùn trí thì không thể có doanh nghiệp lớn.

2. Một người, khi nghĩ khác và làm khác, sẽ có lời ong tiếng ve, tiếng chì tiếng bấc từ cộng đồng, từ những người vô danh hoặc không có thành tựu. Nếu còn để tâm đến họ là mình còn rất dở. Kệ họ. Sư tử không thể vì tiếng bàn tán tư vấn khuyên răn của con ong con ve mà điều chỉnh, cầu thị cho giống mấy con côn trùng. Con ong con ve tầm mắt chỉ có thế, khác nó là nó chê. Mình nghe theo, điều chỉnh theo mấy con đó thì không còn là sư tử nữa. Nếu đã chọn về quê hoặc 1 nơi xa xôi hẻo lánh nào đó để sản xuất khởi nghiệp, thì xách giỏ lên đường, nói phát làm luôn. Mình âm thầm làm, không hỏi ý kiến bất cứ ai. Ai nói khó, khuyên ngưng, bàn ra… là mình đứng dậy về liền. Cha mẹ mình mà bày mình cái nhỏ hay cái an toàn ổn định thì xin phép không nghe, đời họ nghèo khó vậy đủ rồi, thương thì thương nhưng tự sắp xếp đời mình, nghe theo họ rồi nghèo y chang họ. Hoặc có chút xíu xiu đã dừng cuộc chơi, chẳng có thành tựu gì thì phí một lần được sống.

Còn bạn bè hay người ngoài, do mình không kín miệng mà BỊ họ khuyên đấy thôi. Bạn bè là để đàn đúm lúc rảnh rỗi chứ có phải cổ đông đối tác đâu mà bàn chuyện cơ mật làm ăn, say sorry chuyển đề tài khác liền. Bất cứ ai không hỏi mà tò mò lao vô khuyên bảo, thì do sợ mình thành công. Họ có nhà máy xí nghiệp công ty trăm nhân sự doanh thu ngàn tỷ thì may ra còn để ý 1 chút, còn nếu họ chẳng có gì thì tư duy họ đã sai be bét rồi, cần gì nghe theo người không có gì trong tay? Nhóm người này thì dư thời gian và ưa khuyên răn lắm, càng kém hiểu biết thì càng ham khuyên, cốt để có chút giá trị. Họ nghĩ ai cũng như họ, họ không làm được thì cũng muốn chẳng ai làm được. Những người bàn lui đều có tâm thức như thế cả, có thể với vỏ bọc nguỵ ngôn là “tao thương nên khuyên mày đừng làm”.

3. Mình cứ son sắt sắt son. Âm thầm xách giỏ về nước về quê, triển khai nhà xưởng, bắt đầu bằng cái chảo rang ở 1 làng quê hẻo lánh như hàng ngàn bạn hiện nay. Nếu làm công ăn lương, về nước mà cũng đi xin việc ở Sài Gòn Hà Nội thì ở bển làm thuê luôn cho rồi, chứ về nước chi cạnh tranh việc làm với người trong nước. Về là triển khai chí lớn, giúp đỡ muôn người.

Cứ việc mình mình làm thôi. Ngày bận áo công nhân đeo găng tay vô sản xuất, đêm trang điểm lộng lẫy ngồi hát múa live stream bán hàng. Cứ không phạm pháp là mình làm, ai khinh bỉ kệ họ chứ, họ là ai trong cuộc đời này đâu. Mình tự sản xuất, tự bán hàng….cho đến khi tích luỹ vốn kha khá, nhân sự đông đông thì chia việc ra mà triển. Thành tựu sẽ phân loại người, không cần nói.

Hiện có rất nhiều bạn trẻ đầy khát vọng. Nhưng để làm được, thì bản thân mỗi người đầu tiên phải là người thích nghi tốt, nếm mật nằm gai vẫn vui vẻ, chịu cực chịu bất lợi cũng không bỏ cuộc, và bắt đầu khởi nghiệp từ những nơi xa xôi, mở giang sơn rồi mở rộng lãnh thổ (ngày nay, giang sơn là doanh nghiệp sản xuất kinh doanh lớn và lãnh thổ chính là thị trường mà công ty đó có được). Và phải có chí lớn, khi có chí lớn, người ta sẽ hành xử rất khác, suy nghĩ rất khác, không chấp nhận sự vụn vặt, chút danh lợi con con. Và khi có chí lớn, người ta không dành thời gian đôi co tranh biện với con ong con ve.

4. Không có ai trong số những nhà tư bản dân tộc nước ta và trên thế giới bắt đầu sự nghiệp bằng việc ngồi văn phòng máy lạnh ở Sài Gòn, Hà Nội, Seoul, Tokyo, Băng Cốc…Thú vui thị thành, việc gặp gỡ giao lưu trò chuyện với những người đang quyết chí bám trụ ở phố sẽ giết chết ý chí và tầm lớn của 1 sư tử. Họ sẽ rủ mình mua đất phân lô mua nhà chung cư để đầu cơ chờ giá lên kiếm dăm ba tỷ đồng tiền lời, rồi mua xe mua cộ khoe nhau, rồi mua quần áo, coi phim, vô mấy chỗ shopping malls để ăn uống, đi nhảy, học thạc sĩ này nọ ban đêm, thấy học hoài mà chẳng thấy triển cái gì. Loài người đâu có cần thêm thạc sĩ hay tiến sĩ nữa, chúng ta cần người nghĩ và làm ra cái mới. Thành phố cũng đâu có thiếu người nữa, mình kéo lên đó ở thì chật chội thêm. Mở DN ở Hà Nội Sài Gòn thì chỉ là tranh giành 1 phần miếng bánh vốn đã quá nhiều người tranh ăn. Những làng quê, những tỉnh xa đang thiếu người mở doanh nghiệp. Những nơi đó cần mình hơn.

Các thú vui của thị dân sẽ khiến đầu óc một người trẻ mê muội vô cái tham nhỏ, không làm được cái lớn, vì nghĩ vậy là tiện nghi, sung sướng, cơ hội, thành đạt. Người có trí mà gói gọn cuộc đời trong giấc mơ 1 vợ 2 con 3 lầu 4 bánh thì chỉ tốt chỉ lợi cho cá nhân họ chứ không tốt cho đất nước. Ước mơ cá nhân nho nhỏ thì chẳng sai, những đâu có gì để khen? Họ có thêm vợ – thêm con – thêm nhà – thêm xe thì người khác trong xã hội được gì? Chẳng có gì cả. Trời đất sinh ra loài người, chỉ cho 5-10% dân số có trí, có năng lực học hành hơn người, lại đi nghĩ nhỏ, đắm say tư hữu. Hoặc lười biếng sợ cực không chịu làm, hoặc sợ mất mà không dám triển khai. Ông trời trên cao cũng chép miệng mà tiếc, biết vậy xưa không cho nó tài trí làm gì.

Các nhà tư bản dân tộc trên khắp thế giới có một khởi đầu giống nhau. Họ đều bắt đầu từ một xưởng mì tôm, một xưởng gỗ, một lò rang cà phê, một gara xe hơi, một lò ấp trứng…ở một địa phương nào đó. Và hiện nay, có rất nhiều bạn ở lứa tuổi 9x đang lấm lem dầu mỡ ở các góc bếp, vài người trong số họ sẽ trở thành những nhà tư bản dân tộc trong tương lai.

SẼ CÓ NHỮNG 9X ĐANG ĐỌC NHỮNG DÒNG NÀY, NGHĨ LỚN, CỔ PHẦN VỚI NHAU LÀM THÀNH NHỮNG TẬP ĐOÀN LỚN.

 Daewoo (Đại Vũ) từng là tập đoàn lớn thứ 2 của Hàn Quốc chỉ sau Hyundai (sau là LG và Samsung, số liệu năm 1997). Từ một cậu bé bán báo để học xong trung học và ĐH, sự thông minh thiên phú cộng thêm sự lanh lợi đường phố (street-smart) giúp Kim Woo Choong, người sáng lập tập đoàn, có được cơ ngơi như thế. Dù vừa học vừa làm, ông chăm chỉ và nhận được học bổng cao học ở Anh sau khi tốt nghiệp ĐH. Năm 1964, khi đáp chuyến bay sang Anh du học, ông transit (đổi máy bay) ở Sài Gòn và xuống chợ Bến Thành coi ngó, ông phát hiện ở VN vải đẹp và rẻ, người ngoại quốc mua rất nhiều, ông nói, học ĐH vậy là đủ, ông không học cao học nữa, phí thời gian, phải triển khai thành tựu thôi, phải làm thôi. Thế là ông khăn gói kéo vali về Hàn Quốc khởi nghiệp, bất chấp ý kiến của mọi người.

Mày mò kiếm vốn thông qua mua ít vải về bán lại kiếm lời, 3 năm sau ông mới tích luỹ đủ 5000 đô để bắt đầu một xưởng may nhỏ. Ông nắm bắt được chính sách của Hàn Quốc lúc đó là doanh nghiệp có hợp đồng xuất khẩu sẽ được vay ưu đãi không lãi suất, ông bắt đầu gây dựng nên tập đoàn công nghiệp khổng lồ, hoạt động trong các lĩnh vực từ ô tô, điện tử đến dịch vụ tài chính và xây dựng. Ông đi như con thoi đến các thị trường để chào hàng, tiếp xúc gặp gỡ các siêu thị ở Mỹ, châu Âu để đưa hàng hoá vào. Lý giải về sự tăng trưởng thần tốc của Daewoo, ông Kim Woo Choong cho biết: “Chúng tôi đã làm việc nhiều hơn bất kỳ công ty nào khác. Thay vì làm việc từ 9 giờ sáng đến 5 giờ chiều, chúng tôi làm từ 5 giờ sáng đến 9 giờ tối. Nếu cố gắng làm việc chăm chỉ, thành tựu đạt được chẳng có gì đáng ngạc nhiên". 

Năm 1989, ông Kim xuất bản cuốn sách nhằm khơi dậy những ước mơ tươi sáng cho một thế hệ người Hàn Quốc trẻ với tựa đề “Thế giới rộng lớn và có nhiều việc phải làm”, phiên bản tiếng Anh là “Every Street is Paved With Gold”. Cuốn sách đã đưa Daewoo đến gần với thế giới hơn, lúc này cả thế giới biết đến thương hiệu Daewoo và thương hiệu cá nhân của ông Kim Woo Choong. Nhưng ai ngờ đây cũng là tai họa cho ông và công ty, khi sự kiêu hãnh cá nhân được ca tụng quá mức ở khắp thế giới, người trẻ khắp nơi tôn sùng ông như là thần tượng, ông nói gì cũng thấy hay, cũng ghi chép lại và ông bắt đầu cho rằng mình nghĩ gì cũng đúng. Sự ảo tưởng do người khác ca ngợi đã đưa bản thân ông vào vòng lao lý và tập đoàn Daewoo nổi tiếng phá sản.

Năm 1997, khủng hoảng tài chính châu Á nổ ra, các tập đoàn buộc phải sa thải phần lớn nhân viên và thu hẹp hoạt động, siết chặt chi phí thì công ty Daewoo vẫn bình thân. Nhân viên tiếp tục tuyển dụng mới, các sếp vẫn thu nhập cao, lương thưởng tốt,... Tất cả các nhà quản trị lúc đó đã phải ngồi dò từng khoản chi phí không cất thiết để cắt giảm thì ông tiến hành cho Daewoo mở rộng quy mô, sáp nhập thêm nhiều doanh nghiệp mới, mở thêm nhiều mảng mới. Ông cho rằng doanh nghiệp mình phải đặt người lao động lên hàng đầu, phải giữ nhân tài, không để họ thiệt thòi. Ông chỉ trích các doanh nghiệp khác cắt giảm nhân sự hay cắt giảm lương thưởng là không nhân văn, là ác. Nhưng ai biết được, ác đúng chỗ luôn là thiện và thiện không đúng chỗ, lại là ác. Khổ trước thì sướng sau, sướng trước thì khổ sau. Cho con mình sung sướng lúc nhỏ thì lúc lớn nó sẽ khổ, vì không làm ra tiền và không thích nghi với sự khó khăn, không có năng lực làm ra thành tựu. Những con cháu ông Kim là những rich kids, được ăn học ở các nền giáo dục hiện đại ở Mỹ và châu Âu, nhưng khi đưa vô Daewoo làm thì góp phần làm DN này sụp đổ nhanh hơn, quen sướng nên không thực tế. Ông "thiện" không đúng chỗ đã khiến 320 ngàn nhân viên mất việc vì không giữ nổi doanh nghiệp cho họ làm việc. 

Sự kiêu ngạo và chủ quan của ông Kim và gia đình đã khiến Daewoo phớt lờ những dấu hiệu cảnh báo và tiếp tục bành trướng giữa bối cảnh cuộc khủng hoảng rất phức tạp đang diễn ra. Năm 1998, Daewoo bổ sung thêm 14 công ty con mới, các dự án bất động sản mới vào danh sách 275 công ty con hiện có của mình bằng cách vay nợ. Lịch sử Đông Tây Kim Cổ xưa nay, cứ vay tiền mà mua đất mua thêm tài sản vì lòng tham thì trước sau gì cũng lên đường. Năm 1999, Daewoo không thể trả nợ cho các chủ nợ Hàn Quốc lẫn nước ngoài. Trước áp lực nợ nần, ông Kim Woo Choong phải dẹp bỏ sự hãnh tiến mà chạy trốn lánh nợ. Hãng Daewoo với các công ty con được các doanh nghiệp khác mua lại, ví dụ mảng xe hơi thì do GM (General Motors của Mỹ và Tata của Ấn Độ) sáp nhập. Daewoo sụp đổ và thương hiệu này dần biến mất khỏi mặt đất. Tháng 6 năm 2005, trên chuyến bay số 734 của hãng Asiana khởi hành từ Hà Nội đi Seoul, khoang doanh nhân có một vị khách đặc biệt, đó chính là Kim Woo Chong. Ông về nước để chịu tội sau nhiều năm lẩn trốn ở nhiều nước, và sau đó được ân xá. Năm 2019, người đàn ông tạo cảm hứng mạnh mẽ nhất cho giới doanh nhân Hàn Quốc và giới trẻ thế giới qua đời, để lại những bài học lớn cho hậu thế. 

Câu chuyện của Daewoo cùng cuộc hành trình từ “công thần” đến “tội đồ” của Kim Woo Choong có lẽ là lời cảnh tỉnh rõ ràng nhất cho giới lãnh đạo doanh nghiệp. Đó là bài học về mô hình kinh doanh không bền vững dựa vào vay nợ quá mức chi trả, sự yếu kém trong quản lý tài chính và cái tôi cá nhân không cởi mở và đón nhận sự thay đổi. Khi phát hiện có những tế bào ung thư, cần cắt bỏ ngay thay vì chần chừ dẫn đến di căn toàn thân. 

Cuộc đời và sự nghiệp của ông luôn là đề tài thảo luận của sinh viên ngành quản lý khắp thế giới. Ông chính là nguồn cảm hứng nhưng cũng là tấm gương để tự soi mình, tránh vết xe đổ trong quản lý kinh tế. Nhưng câu chuyện cá nhân ông trong giai đoạn đầu, từ bàn tay trắng mà có thành tựu nhờ ý chí mạnh mẽ thì rất nên học hỏi.

1. Chuyện vui trong giáo trình ĐH Thanh Hoa (TQ)

Có lần, một ông giám đốc một công ty Trung Quốc đi đàm phán với một công ty của Mỹ. Bên Mỹ giới thiệu “Tôi là John, tiến sĩ kinh tế học, rất hân hạnh được gặp ông”. Ông Trung Quốc nghe vậy tự ái. Trí khôn châu Á 6000 năm khiến ông ứng đối lại ngay, ông nói “Tôi là Bành Tử Cung, tôi là bố của 2 tiến sĩ”. Phái đoàn Trung Quốc lúc đó vỗ tay vang dội, vì đã “cho đối tác 1 bàn thua trông thấy”, vì con tôi là tiến sĩ, mà tôi thì là bố nó, thì ở vị thế cao hơn, đại loại "mày cũng chỉ vai vế là con tao thôi nhé". Nhưng ông John mới cười đáp lại là “vậy thì 2 đứa con ông có cùng học vị với tôi”. Thật ra, người phương Tây họ không quan trọng các quan hệ gia đình chằng chịt nho giáo như ta, họ chỉ quan tâm từng cá nhân, nên cách hiểu 2 bên là khác nhau. Những câu như "đến bố tôi cũng không làm được nữa là" thì người phương Tây họ không hiểu, vì ông bố không biết làm nhưng ông con biết, ông bố bất tài nhưng ông con có tài và ngược lại, giỏi nói giỏi, dở nói dở, mắc gì sợ. Họ khách quan và xét cá nhân chứ không vì quan hệ thân tộc. Ai có tội thì trị tội chứ không có tru di tam tộc cửu tộc tào lao. Tự dưng có đứa cháu nào đó làm sai, mình đang ngồi ăn cơm ở quê thì bị lôi đi. Rồi nào cha ăn mặn con khát nước, mắc mớ gì khát, ổng ăn mặn thì ổng khát chứ tui ăn nhạt, không liên quan gì. Ai tu người đó hưởng chứ làm gì có chuyện tu giùm, ai tử tế cho đi thì hưởng chứ làm gì có chuyện người khác tạo phúc đức cho mình được. Ai chăm chỉ học hành thì thông thái, ai thể thao thể dục nhiều thì khoẻ mạnh, và ngược lại.

Ngày xưa ở phương Đông, cha mẹ, vua chua có quyền định đoạt con cái, thần dân. "Quân xử thần tử, thần bất tử bất trung. Phụ xử tử vong, tử bất vong bất hiếu”. Vua kêu chết, hẻm chết là không trung. Cha kêu chết, không chết là bất hiếu. Nhiều khái niệm do các triều đình phong kiến đặt hàng các triết gia như Khổng Tử, Mạnh Tử, Trang Tử, Tuân Tử,....dùng lời lẽ hay ho mà viết thành “sách có câu, sách có câu…” nhằm quản lý xã hội dễ dàng theo ý họ. “Tứ đức” là cái khá hay nhưng lại thêm cái “tam tòng”, “trinh tiết”, khiến phụ nữ ở các nước này sống một cuộc đời rất tội nghiệp mà họ không hề hay biết. Sau này, tư tưởng này còn di chứng lại khá nặng nề, khiến người phương Đông nói chung sống một cuộc đời từ lúc sinh ra cho đến mất đi, luôn than vãn “đời là bể khổ”. Sức sáng tạo cũng kém hơn. Nguyên nhân chính là văn hoá gia tộc “live for others”, tức sống cho người khác. Cho mà không quên. Tự nhiên thương quá thương, cái đòi hy sinh cả cuộc đời cho 1 cá thể độc lập khác, rồi bắt mang ơn, bắt nhớ về. Nó quên ơn là khóc, bứt tóc móc mắt, hờn dỗi, trách móc…”biết vậy ngày xưa tao đã bóp mũi mày chết". Nghe kém văn minh làm sao.

Nho giáo quan niệm đẻ con ra, con cái là tài sản. Họ có quyền định đoạt tất cả. Những khái niệm như “phận làm con áo không qua khỏi đầu, cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy, cá không ăn muối cá ươn, con cãi cha mẹ trăm đường con hư”….Khi người cha người mẹ vắng mặt, người anh có quyền này với khái niệm “quyền huynh thế phụ” tức, quyền của anh như quyền của cha. Với người châu Á, cha mẹ có vị trí vô cùng lớn. Bố mẹ ông bà rất thiêng liêng, đụng đến là không thể. Mắng chửi nhau, cũng lôi bố mẹ ông bà ra nói. Với người phương Tây, ai sai người đó chịu trách nhiệm. Muốn thì chửi thẳng vào mặt từng cá nhân, không chửi cha mẹ người đó, fax you, không fax your mother, bà mẹ liên quan gì mà được fax?

2. Chuyện cho cơ hội

Rồi internet ra đời, giới trẻ thì luôn luôn tiếp thu cái mới, dẫn đến xung đột giữa các thế hệ ở các nước châu Á diễn ra gay gắt. Nên người lớn ở châu Á phải điều chỉnh lại, cho phù hợp. Tiếp thu có chọn lọc. Bảo tồn cũng có chọn lọc. Cái gì hay thì giữ, cũ quá, lạc hậu quá thì bỏ. Nắm được các quan niệm mới để không phải tự mình chuốc lấy phiền não vì nói “con cái không nghe”. Thủ cựu, khư khư cái tào lao thì ai nghe?

 Có lần mình cho một bạn cơ hội việc làm tốt ở công ty. Bạn từ chối vì đi du học, sau đó đưa đứa em ruột vào. Nói đây là đứa em, cùng là anh em nên nó giỏi lắm, giỏi thì đến phỏng vấn lại từ đầu, nhé! Anh giỏi chứ em dở như hạch và ngược lại cũng là chuyện bình thường. Có bạn than thở phải đi làm để nuôi em, dù đứa em đã học năm 3 ĐH. Vì lỡ ngày xưa lấy tiền cha mẹ đi học, nên ra trường 1 cái là bị cha mẹ bàn giao đứa em. Trong khi lẽ ra, 18 tuổi là đứa em nên quyết định, học gì, làm gì, ở đâu. Các lựa chọn cá nhân, personal choices, là của riêng người ta, phải tôn trọng. 18 tuổi là có CMND, chứng minh là nhân dân rồi, là công dân, đủ các quyền từ bầu cử đến kết hôn, thì nó đã là 1 cái cây độc lập, một sinh vật trưởng thành. Mắc mớ gì tha mồi về cho ăn nữa?

Cái mình nghĩ là tốt cho họ, chắc gì thật sự tốt cho họ? Trí khôn của mình là bao, đã đi qua được bao nhiêu ngóc ngách của cuộc đời mà đòi tư vấn người khác? Giỏi lắm mình quen được 1000 người, thành công thất bại của tập hợp 1000 người đó mình rút ra, là quá bé so với 7 tỷ nhân loại ngoài kia, “mẫu thử bé quá không có tính đại diện” (xác suất thống kê học nêu rõ). Ngày xưa chỉ quanh quẩn trong làng nó khác. Giờ thế giới phẳng, một cánh bướm đập ở bên kia đại dương cũng có thể gây bão bên này. Để tự mỗi cá nhân quyết định vận mệnh của họ.

3. Chuyện dắt theo

Có lần 1 bạn nọ hẹn mình đi cà phê bàn công chuyện, tới nơi thấy 3 đứa nữa, hỏi ai thì nói “dắt theo đứa em, con bạn, nhỏ bồ…” để học hỏi. Mình bảo thôi các bạn đi về đi. TỰ ĐỘNG DẮT THEO NGƯỜI KHÁC LÀ PHẢI HỎI Ý KIẾN CỦA NGƯỜI CHUẨN BỊ GẶP, TUYỆT ĐỐI KHÔNG DẮT THEO CHO VUI, rất tào lao. Mình chợt nhớ chuyện Tấm Cám, tới đoạn Tấm chết, bà dì ghẻ đưa Cám vô làm hoàng hậu, nói với ông vua: vua ơi, con chị nó leo cây cau, nó rớt xuống chết rồi, tui dắt con em tới đền cho vua nè. Ông vua hồi xưa thì ngây ngô đồng ý chứ bây giờ dễ gì. Ổng có yêu con Cám đâu. Nó có đẹp như chị nó hem? Chị ngã em nâng gì đó thì kệ tụi mày chứ tự nhiên “con chị chết bắt tao lấy con em”, "tao không lấy, I'm sorry, mời về".

 Mỗi người lo việc của mình. Anh em, con cái…trên 18 tuổi, hãy để cho họ tự quyết. Mình CHỈ GIỚI THIỆU THÔNG TIN, CƠ HỘI. Ví dụ có cuốn sách đó, có fanpage đó, có cơ hội việc làm hay du học đó…Còn quyết định đọc hay không, đi hay không, làm thế nào để đi được…thì phải tự tìm hiểu, tự tìm kiếm thông tin, TỰ NÓ QUYẾT ĐỊNH. Thể loại mà cha mẹ, anh chị “cho học gì học đó, bảo gì nghe đó” thì thua. Đâu phải con Cám đâu mà ngày xưa lẽo đẽo theo mẹ nói gì cũng "vâng ạ". Mình nói vậy nè “Cám không yêu vua, hem thích cung đấu. Cuộc đời này là của riêng Cám. Cám lấy ai kệ Cám, nhá”. Cha mẹ anh chị mà cơ cấu việc làm gì đó cho mình là gạt đi, tự mình lo, mình mà theo sự sắp xếp của họ là mình bất tài vô dụng. Thân ai nấy lo, đời ai người đó tự kiến thiết. Chưa thấy ai trên đời thừa hưởng gia tài hay bố mẹ xin việc cho mà tài giỏi hết, chưa thấy! Có tài là tự làm chớ của người khác đưa thì không có gì đáng nói.

 Mẹ ép quá thì Cám luyện ai-eo, tự xin học bổng rồi thay đồ đi du học. 

1. Năm nào cũng vậy, có một số người đợi ngày cuối cùng của tháng chạp mới đi mua hoa, hòng được rẻ nhất, do áp lực về thời gian của tiểu thương. Và các tiểu thương mấy năm nay đã quyết định đập bỏ, dọn lên xe rác chở đi thay vì cho. Điều này đã gây ra nhiều ý kiến trái chiều trong xã hội (đang điều chỉnh hành vi từng ngày để sống văn minh hơn). 

Có thể bạn thấy chua chát, nhưng quyết định tiêu huỷ hàng hoá là quyết định bình thường của thị trường. Hàng sở hữu của thương nhân, họ bán, trữ, tiêu huỷ là quyền của họ, luật pháp không cấm. 

Chúng ta từng khóc thương nông dân trồng hoa. Nhưng họ thật ra chẳng có gì tội nghiệp vì các thương lái đã trả tiền xong từ dưới ruộng. Thương lái cũng chẳng tội nghiệp gì vì họ đã lãi những ngày đầu khi bán những chậu hoa đẹp cho người giàu. Người nghèo lúc này nghe giá sẽ dội ngược, bảo là hét trên trời, giận. Nhưng giá đó có người mua, cung gặp cầu. Người giàu, thay vì tốn thời gian đi tận nơi để lựa chậu vừa ý, giờ có người mang lên tận nơi, lấy trước nên lấy cái ngon, thuận mua vừa bán, phân khúc hạng sang, người có tiền, kẻ có hàng ngon nên việc bán hàng diễn ra nhanh chóng, vui vẻ. Mọi thứ vận hành trơn tru. Hoa, tranh, nhạc, du lịch....là những sản phẩm tinh thần, không phải là thiết yếu, người cần thì đã sẵn sàng trích một phần thu nhập để mua rồi. Không được cho tặng miễn phí những sản phẩm văn hoá, vì người nhận miễn phí sẽ khó mà trân trọng. Khi nhu cầu đã hết, người bán nên chở hàng về kho hoặc đổ bỏ. Công ty vệ sinh đã ký hợp đồng dọn dẹp, ngay cả bỏ hết đống hoa đó, họ đã thu tiền và sẽ dọn sạch, không than phiền gì. Mọi thứ nó đã vào guồng, không như mình nghĩ. 

Buffet trong các khách sạn 5 sao, toàn tôm hùm, hàu, cá hồi...đến tối, dù còn nguyên nhưng họ cũng đổ bỏ hết, không cho nhân viên ăn hoặc mang về vì sẽ tạo thành tâm lý phục vụ không tốt (hòng mang về). Cũng không đem cho người nghèo, cơ nhỡ....vì làm ăn, không tốn thời gian phân bổ nhân sự làm việc này. Chưa kể nhóm nhà nghèo không quen bụng, ăn mấy món sang sang kia sẽ ói mửa hay Tào Tháo đuổi, kiện thưa rồi mình đi giải quyết mệt mỏi. Chuyện có anh quản lý nhà hàng 5 sao nọ nhận thức không sâu, cứ nói đồ ăn đổ bỏ mang tội gì đó, đem cho nhóm vô gia cư ăn. Cứ tối tối là 1 nhóm vô gia cư chầu chực trước nhà hàng, có lần ăn xong thì đau bụng, 1 người tử vong nửa đêm vì tiêu chảy cấp (do không quen ăn hải sản). Anh quản lý phải chịu rắc rối thời gian dài. Làm chủ phải có tư duy khác. Hàng của họ, tiền của họ, khi đổ bỏ họ còn xót xa hơn cả mình tiếc. Nhưng khi cần bỏ là phải bỏ. Còn từ thiện, hãy trích phần trăm lợi nhuận gửi vào quỹ từ thiện chuyên nghiệp nào đó để họ làm giúp mình. 

2. Dân làm ăn không có mở miệng là tội nghiệp, thương thế. Mình cứ cảm tính, cảm xúc trong kinh tế thì hậu quả kinh khủng. “Đừng bao giờ giao cơ nghiệp vô tay người cảm tính”, người Do Thái hay người Hoa luôn dặn nhau như vậy khi lựa chọn người quản lý cấp cao. 

Khách sạn có phòng có trăm ngàn/đêm nhưng cũng có phòng trăm triệu/đêm, tuỳ họ, có vi phạm pháp luật đâu mà chửi rủa? Học phí trường chỉ vài trăm ngàn nhưng cũng có trường cả tỷ 1 năm. Xấu đẹp, ngu khôn, hợp lý hay không hợp lý, đắt rẻ, xa gần....ĐỀU là do cá nhân mình tự nghĩ. Họ bán vậy đó, công suất phòng chỉ có vài % thôi, nhưng họ không giảm giá, chuyện của người ta. Tour du lịch họ ra giá vậy, mình chửi bán "mắc quá chó nó đi", nhưng người ta vẫn có khách riêng của người ta, "chó" có tiền đi chơi, còn mình là "người" mà không có. Khách sạn ở Đà Lạt ngày thường 200k/đêm, lễ tết lên 1 triệu/đêm thì cũng bình thường, chẳng có gì chặt chém cả. KS chỉ có 10 phòng mà 100 người cần, thì giá phải tăng tương ứng cho 10 người chấp nhận mức giá cao nhất, nếu không có ai chấp nhận, tự động giá sẽ giảm. Hiệp hội du lịch vui lòng đừng ra công văn yêu cầu khách sạn trên địa bàn cam kết không tăng giá....mà quên là quy luật thị trường. Lúc ế, hiệp hội có ra công văn sẽ bù lỗ cho người ta không? Hãy để thị trường tự do điều tiết. Cứ nói "hãy bán giá sao cho vừa túi tiền". Vấn đề là túi của ai? Mình chỉ có thể biết túi của mình thôi, còn của người khác, sao biết mà nói? 

Mấy cái túi hàng hiệu niêm yết tới mấy chục cả trăm triệu/cái, mình thấy vắng hoe, ái ngại cảm thông. Họ kinh doanh, được nhờ mất chịu. Họ lỗ, chịu hết nổi sẽ trả mặt bằng. Dân mình đi qua, nói sao không hạ giá xuống 50 ngàn/cái để bán cho dễ, chứ thấy ế tội quá em ơi. Họ treo đó là tính vô chi phí marketing, cho đám đông nhìn thấy thương hiệu, còn rẻ hơn quảng cáo trên tivi. Đám đông sao biết được chuyện đó, nên đứng coi, phán xét và khuyên răn khí thế. Với nhà buôn lớn, họ không bao giờ hạ giá vào giờ chót vì như vậy sẽ khiến cho những người mua trước thấy tiếc nuối, trách móc và có khi lại chờ giảm giá năm sau. Mà đối tượng đó mới là khách hàng thật sự, phải bảo vệ họ. Louis Vuitton (LV) hay Hermes là thương hiệu thời trang không bao giờ sale off, qua mùa lỗi mốt là huỷ.

Đừng bao giờ dạy người giàu tiêu tiền, quản lý tài chính (họ làm ra tiền, dư được tiền tức việc quản lý tài chính của họ đã rất khoa học, hiệu quả). Đừng bao giờ ngây ngô yêu cầu người ta thay đổi giá cả, "sao không bán rẻ từ đầu rồi giờ đổ bỏ", rất tào lao, trẻ con. 

Khủng hoảng thừa 1929-1933, hàng hoá các công ty họ đổ hết xuống biển chứ không có tặng cho ai, dù nhiều nước đang trong nạn đói, bị các nhà đạo đức học lên án là sao không thuê tàu đi tặng mấy nước đang chiến tranh. Làm chủ đau đầu muốn chết vì lỗ, ngồi đó còn thuê tàu cử người đi phân phát hàng cho chỗ đang đánh nhau. Quy luật kinh tế thị trường nó vậy, không thể lấy cảm xúc, tình cảm, hiểu biết nhỏ nhoi của mình ra phán xét được.

3. Thị trường nó lạnh lùng sòng phẳng. Nếu ai lỗ, thì là bài học cho họ năm sau. Kể cả nông dân trồng chuối, thanh long, tiêu điều, nuôi heo nuôi gà.... Thời đại này thông tin rộng khắp. Tính toán sai, cung vượt cầu, không biết tiếp thị hay chế biến, cứ thụ động phụ thuộc thì khi giá rẻ, đồ đống. Ngược lại. Cầu cao thì lãi nhiều, hưởng. Giải cứu nông sản là chiến dịch người ta chỉ mình cách tiêu thụ, sau đó phải tự biết làm chứ sao đợi người ta thương hại mãi? Không riêng nông nghiệp, cứ ai thụ động thì nghèo, chịu. Ai chủ động thì giàu, hưởng. 

Nếu ai có đầu óc khách quan, hiểu quy luật thị trường mới kiếm tiền được. Những bạn cảm tính khó có thể làm ăn hoặc trở thành quản lý cấp cao vì không rạch ròi các quan hệ, nuông các cảm xúc, không tôn trọng khách quan vì nghe theo con tim nhiều quá. Lúc yêu thì thôi là yêu, ghét thì thôi là ghét. Cứ trong đầu ai mà còn cảm xúc ưa rồi không ưa, thích rồi ghét....thì không thể làm ăn được. 

Đừng bao giờ kêu gọi ủng hộ công ty nào vì thương, mua hàng là vì nhu cầu, còn vì ủng hộ thì không lâu dài được. Cũng đừng kêu gọi tẩy chay hãng nào đó vì ghét. Lần trước có 1 hãng hàng không, vì "tội" đưa các người mẫu lên đón các cầu thủ yêu thích, mà người mẫu đó đám đông mặc định là không đẹp, không "xứng" để đụng vào cơ thể thần tượng của họ, thế là nổi cơn cuồng nộ. FB khắp nơi nói sẽ tẩy chay, thề là không bao giờ đi hãng này nữa, trong đó có người bạn thân của mình. Sau đó 1 tháng, mình thấy cậu ấy vẫn ngồi cả đêm search vé giá rẻ, và khi vé hãng đó thấp hơn các hãng kia  chỉ có vài đồng, cậu đã quên mất lời thề thốt khi xưa, book vé và bay, post hình lên FB khoe mua được giá hời, cười như địa chủ được mùa. 

Đám đông có cảm xúc lên xuống thất thường, ầm ầm lên cơn thịnh nộ rồi quên béng, các nhà kinh tế học gọi là "não cá vàng". Mình làm quản trị, đừng có lo lắng thái quá. Tuyệt đối không bị cuốn theo. 

Những ông chủ ở Hongkong thường dạy con cháu của họ "Nếu con cho rằng một cái gì đó là đắt, là do con còn quá ít tiền, chưa đủ tiền để xem nó là rẻ". (如果你认为某样东西很贵, 说明你没有足够的钱认为它便宜-nguyên văn đã chuyển sang chữ giản thể cho dễ đọc). Phấn đấu làm thêm, thay vì chua chát với đời. Không đủ năng lực thì chấp nhận không ăn được nho, chứ buông chi lời cay đắng "nho ơi mi hãy còn xanh lắm", đó chỉ là sự an ủi bản thân thôi. "Than thở, phàn nàn, ghét" là động từ chỉ có ở người yếu thế và bất lực. 

Hãy dạy con tư duy khác biệt như thế, để sau này nó sống thoải mái hơn.

Tốt nghiệp cấp 3 xong, Tony đi thi đại hạc để quyết tâm làm giàu. Hồi đó, bộ đề nó riêng. Phải khảo sát được hàm số, tích phân, tìm 3 lọ hóa chất bị mất nhãn (năm nào mấy người giữ phòng thí nghiệm cũng làm mất), rồi ô mê ga tê cộng phi thì mới đậu (nhưng giờ hem biết mấy cái đó để làm gì, từ năm lớp 10 đã chăm chăm ngồi tính cái đó từ 5h sáng đến 11h đêm). Thầy cấp 3 dặn là khó mình thì khó người ta, dễ mình dễ người, đừng cho ai coi bài. Phòng thi thì toàn mượn của mấy trường phổ thông, có bạn phải thi bên tiểu học, bàn ghế thiết kế cho các bé nhi đồng, có vài thí sinh cao trên 1m80 ngồi 3 buổi thi xong về phải ghé BV chấn thương chỉnh hình để chỉnh cột sống.

Hồi đó có cái thằng mặt sáng nhưng hạc ngu, tên y chang. Giám thị quánh số báo danh hướng đông tây nam bắc chi thì nó cũng ngồi cạnh. Nó cho mình cục kẹo chanh rồi xin coi bài, mình nói ngu gì mậy, cho coi rồi mày đậu tao rớt sao. Nó nói tao đi thi cho vui vì vài bữa nữa má tao bán nhà đi Mỹ định cư luôn rồi. Cái mình hỏi nó chứ nhà mày có vòi sen hem, nếu có thì chút nữa cho tao về tắm thì tao cho coi. Nó nói được được nên mình tháo bàn tay trái đang che bài ra cho nó cọp-py liền. Bởi cái tật ham tắm vòi sen nên thằng này cũng đậu điểm cũng ngang ngửa với mình, vô hạc được đâu 1 hạc kỳ thì đi Mỹ thiệt. Chứ nó mà hạc luôn thì tới năm 2 thế nào cũng tổ chức chặn đường quánh đập kiểu bạo lực hạc đường.

(P/S: Xuống tone: bạn ơi, giờ mình mất liên lạc với bạn rồi, mình có qua Mỹ mấy lần, nhưng hẻm thấy bạn. Nếu bạn có đọc bài này thì nhắn tin nha).

Vừa vào lớp 13, mình thấy choáng trước các hạc hòm (tức học hàm) và hạc vị của các thầy cô, thấy ai cũng ra giáo trình có các ký hiệu PGS, GS, TS, PTS, ThS phía trước tên riêng. Năm đầu thì in tên họ luôn, tưởng họ viết, ai dè là biên soạn, biên dịch. Do yếu tố khách quan, phần lớn được đào tạo ở Đông Âu và Liên Xô với cách phân loại hạc vị khác. Về nước, với tấm bằng phó tiến sĩ (nghe nói học lâu hơn thạc sĩ nhưng chưa tới mức của tiến sĩ), bỗng dưng ngủ 1 đêm thức dậy trở thành tiến sĩ với chương trình hợp pháp hóa tiến sĩ theo nhu cầu đổi mới, vì liên kết với Anh, Pháp, Úc, Mỹ,… phó tiến sĩ không có cấp tương đương để trao đổi hạc thuật, nên từ đó nước ta tuyệt nhiên không còn phó tiến sĩ nữa.

Vì chương trình ngành kinh tế nó lạ nên nhiều thầy cô phải hạc thêm tiếng Anh mới có thể nắm bắt và đọc được các giáo trình bên kia gửi về. Nhiều thầy cô trở thành các cây đa cây đề, được nhiều sinh viên tôn trọng và yêu mến. Một số khác đuối quá nên thôi phân công gì giảng đấy chờ lúc về hưu, nhiều vấn đề cũng không rành nên nếu bị sinh viên chất vấn ngược sẽ dùng quyền lực “cả vú lấp miệng em” trả lời, khiến sinh viên hết sức sợ hãi. Có lần mình giơ tay thắc mắc, cô giáo nghiêm giọng nói “em sinh trước cô hay cô sinh trước em?”. Mình hết hồn liền nói “dạ em sinh năm 1974, còn cô thì em hẻm biết. Nhưng em xin lỗi và xin rút lại câu hỏi”. Cô hài lòng, cười toe toét. Mình ngồi xuống và thấy hú hồn, trưởng thành, lần sau không dám hỏi nữa, họ nói gì kệ. Thắc mắc thì về tìm sách mà đọc.

Lên trường nghe thông báo nghỉ do bữa đó cô bịnh là đứa nào đứa nấy mừng hết lớn, liền tổ chức đi câu cá. Dù giáo trình khá tiên tiến, dịch ra từ giáo trình phương Tây cả, nhưng sinh viên vào ngồi chờ thầy đến, đọc gì chép đấy, thi hạc thuộc lòng và trả lời y chang. Các thầy cô trở thành các phát thanh viên với những giọng đọc truyền cảm và các sinh viên là các tay chép chuyên nghiệp. Như mình nè, vô lớp hào hứng được 15 phút là gục ngã xuống bàn và ngáy vang như sấm, giảng đường là các miên trường khổng lồ với những lời thỏ thẻ qua micro ru ngủ ngon giấc hàng ngàn sinh viên bao thế hệ…

Rùi ngủ mãi cũng có ngày bạn đập dậy, dậy đi, tới ngày tốt nghiệp rồi. Chu cha mừng húm. Nói ủa tốt nghiệp rồi hả mậy. Thiệt hem? Mình nằm trong danh sách được bảo vệ luận văn cử nhân, thường là các công trình sao chép công phu từ khoa này sang khoa khác, khóa này sang khóa khác, nên giờ thú thật không nhớ đề tài mình viết về cái gì nữa. Ngày ra trường, xúng xính áo quần, đứng cho ông thầy cầm cái dây lòng thòng trên mũ hất từ bên trái sang bên phải, thế là thành cử nhân. Sau khi xuống sân khấu, đứa nào đứa nấy đứng ẹo qua ẹo lại trước cổng trường để chụp hình. Chỉ thiếu bãi cỏ để nằm xuống. Hồi đó chưa có vụ liệng cái mũ lên trời rồi ngước lên cho người khác chụp.

Ông cử bà cử vừa vui vẻ hỉ hả xong phải đối mặt với thách thức đầu tiên: tìm việc. Mình suốt ngày lên báo đọc coi có ai tuyển dụng thì lật đật mang hồ sơ đến. Nhưng nộp cả chục cái mà hẻm có ai gọi, sau này mới biết là vì viết thư xin việc mà giống nhau như đúc vì thói quen sao chép. Phỏng vấn thì ‘oh sorry I am so shy’, nghẹn ngào nói không nên lời.

Cuối cùng, sau 1 đêm uống mấy ly café bị thức trắng, bèn sáng tạo chèn bông hồng ngay vào chỗ ‘To whom it may concern” – do mới học kỹ năng insert trong winword. Nhà tuyển dụng vừa thấy là gọi điện thoại mời phỏng vấn ngay. Chị nhân sự nói lúc nhận hồ sơ của em, cả công ty từ giám đốc đến lao công hết sức phấn khởi vì nói thằng này biết chèn bông hồng trong đơn xin việc, chắc là nhân tài đây. Nhưng vô được mấy bữa thì mới ôi thôi, năng lực không có, có mỗi cái bằng. Lại cứ nghĩ cỏ ở đồi khác xanh hơn nên nhấp nhỏm nhảy việc. Ông giám đốc biết nên đuổi luôn cho nhanh.

Mình thất nghiệp hẻm biết làm gì nên đăng ký thạc sĩ, hệ chính quy nhưng lại học ban đêm, trường nào cũng mở vào ban đêm để ban ngày hạc viên tranh thủ đi làm. Kiểu thạc sĩ ban đêm như thế, thế giới nghe khóc thét. Bắt chước mình, mấy đứa bạn sang Úc du học cũng mò lên trường đòi học ban đêm để ban ngày đi làm nail hoặc cắt cỏ kiếm thêm tiền, cả trường tròn mắt nhìn tưởng tụi nó có vấn đề gì đó về “mental”. Hí hí.

Lên cao hạc, tưởng gì khác, cũng luyện chính tả đến mỏi tay, trừ vài ba thầy ở nước ngoài về dạy hấp dẫn tí, còn lại các thầy cô già già phát âm các khái niệm bằng tiếng Anh nghe cười xỉu. Bạn hạc của mình,

1/3 học viên là thất nghiệp không biết làm gì;

1/3 là sự o ép của gia đình, toàn ông cha bà mẹ nói tao hạc ít mày hạc được thì “tới luôn bác tài”, tao nuôi;

1/3 còn lại là muốn có bằng cấp để làm cái gì đó,

cũng có người đam mê khoa học nhưng ít coi như con số ép xi lông, không đáng kể.

Lớp chia 2-3 phe, để không trượt trong các kỳ thi, các phe tận dụng tối đa thế mạnh của mình. Ông thầy hướng dẫn của mình suốt ngày thích hớt tóc ráy tai, nên nhóm mình 3 đứa phải thay phiên đưa ổng đi ráy tai. Đi riết rồi lúc mình đưa đề tài nói thầy ơi em làm đề tài này được không, ổng chửi quá trời. Đề tài định làm là “Kinh doanh hớt tóc ráy tai trên địa bàn quận, thực trạng và giải pháp”. Thì suốt ngày vô đó mà, có biết cái gì khác mô?

Nhớ có ông thầy buồn cười không chịu được. Thi xong là ổng gọi lớp trưởng ghé nhà ổng, đưa bảng điểm cho coi, toàn 1-2 điểm. Thằng lớp trưởng hớt hải về báo cáo, mày rớt, mày rớt, rồi cả lớp xôn xao, tối nào cũng đông nghẹt hạc viên ghé nhà. Rồi bảng điểm thật xuất hiện, đứa nào cũng 9-10, trừ mình được 5 điểm vì lười không ghé. Nhưng ổng cũng không đánh rớt, vì có 1-2 đứa, tổ chức hội đồng thi lại mắc công. Tối nào lẽ ra 9h mới hạc xong nhưng 8h ổng cho tan lớp, ổng rủ mấy anh trong lớp bữa đi nhậu, bữa đi nghe ca cổ, bữa đi mát xa. Nhìn cảnh thầy trò tồng ngồng trần truồng (me too) nhảy vào bể Jacuzzi nói chuyện trường chuyện lớp mà thấy vô cùng dễ thương.

Rồi tới ngày tốt nghiệp, ai ai cũng tìm ra được 1 đề tài để viết. Luận ven thạc sĩ của mình bị hội đồng phản biện mổ xẻ có tới 14 điểm yếu, chỉ có 3 điểm mạnh là font chữ nhìn dễ đọc, có lò xo bìa vàng xinh xắn và hạc viên có ngoại hình. Hôm gặp 1 chị kia, trước là cán bộ giữ thư viện, giờ bỗng dưng trở thành thạc sĩ y khoa. Chị tươi cười bảo, đề tài luận ven của chị là “Thống kê tình hình mắc bệnh ỉa chảy của dân cư vùng Đồng Tháp Mười từ năm 2000-2005, tầm nhìn 2020”. Mình hỏi thế chị là thạc sĩ toán học thống kê? Chị chặc lưỡi, thống kê là thống kê thế nào, thạc sĩ y khoa hẳn hoi nhá. Các thầy trong trường trong viện cả, lên đây mượn sách quen chị hết. Mấy thầy thương chị ngần ấy năm lặn ngụp trong việc phân loại sắp xếp đống tri thức ngồn ngồn kia, lại sắp về hiu rồi, có hạc hòm hạc vị thì lương hưu cao 1 chút, nên KQ toàn là chín phẩy năm, chín phẩy năm và chín phầy năm (dấu ấn game show SV 96).

Chị còn nói thêm, em biết chị Lan phòng tài vụ hem, thạc sĩ tài chính rồi đó. Đề tài là “Cách phân biệt tiền giả tiền thật khi sinh viên đóng tiền hạc phí”, đề tài dày lắm mấy trăm trang, chị ấy những 30 năm ngồi đếm tiền cơ mà, kinh nghiệm cứ thế mà viết ra, tuôn trào dào dạt. Em biết chú Tư bảo vệ hem, chú ấy vừa bảo vệ luận ven cử nhân với đề tài “Phương pháp sắp xếp xe đạp và xe gắn máy gửi trong trường Đại hạc X theo mô hình hồi quy đa biến”. Chị Bảy lao công thì đang ven bằng 2 bên trường đại hạc tư thục thể dục thể thao Phạm Văn Mách Bảo. Xong chị sẽ liên thông qua thạc sĩ thể dục dụng cụ rồi tiến sĩ wushu luôn, giờ bỏ công bố bài báo quốc tế là tiến sĩ ào ào, em mà thấy chị ấy cầm chổi quét, ối giời ơi đẹp lắm, Thúy Hiền phải xách dép chạy theo gọi mợ Bảy…